حراجی لغزندگی مهره کمر (اسپوندیلولیستزیس)
سپوندیلولیستزی (سرخوردگی یا لغزش) مهره عارضه‌ای است که در آن یکی از استخوان‌های (مهره‌های) ستون فقرات بر روی مهره زیری می‌لغزد. چنانچه میزان این سرخوردگی زیاد باشد، استخوان به عصب فشار می‌آورد و باعث به وجود آمدن درد می شود. مهره‌های کمر معمولاً دچار این عارضه می‌شود.
واژه اسپوندیلولیستزی(سرخوردگی مهره) متشکل از دو واژه یونانی "اسپوندیلو" به معنای مهره ستون فقرات و "لیستزی" به معنای لغزش یا سرخوردگی است.
انواع اسپونیلولیستزی
اسپوندیلولیستزی (سرخوردگی مهره) انواع گوناگونی دارد که در زیر به متداول ترین گونه‌های آن اشاره می‌کنیم:
- سرخوردگی مهره مادرزادی: سرخوردگی مهره مادرزادی به علت شکل‌گیری غیرطبیعی استخوان ها به وجود می آید. در چنین حالتی نحوه قرارگیری مهره‌ها احتمال سر خوردن آنها را افزایش می‌دهد.
- سرخوردگی مهره ایستمیک: این گونه سرخوردگی از ابتلا به اسپوندیلولیزیس یعنی عارضه‌ای ناشی می‌شود که شکستگی‌های فشاری کوچکی را در مهره‌ها به وجود می‌آورد. این شکستگی‌ها گاهی اوقات استخوان را آن قدر ضعیف می‌کند که از جای خود خارج می‌شود و می لغزد.
- سرخوردگی مهره فرسایشی یا تخریبی (دژنراتیو): این گونه سرخوردگی مهره رایج ترین اختلال به شمار می‌رود. آب دیسک ها، محفظه‌های بالشتک مانند بین مهره‌ها، در اثر افزایش سن از بین می رود و در نتیجه حالت اسفنجی آنها کمتر می‌شود و مقاومتشان در برابر حرکت مهره کاهش می‌یابد.
دیگر انواع سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی) که رواج کمتری دارند عبارت‌اند از:
- سرخوردگی تروماتیک: در این مورد وارد شدن ضربه و صدمه دیدن به شکستگی ستون فقرات یا لغزش مهره می‌انجامد.
- سرخوردگی آسیب‌شناختی: این گونه زمانی بروز می‌یابد که ستون فقرات در اثر ابتلا به بیماری هایی مانند پوکی استخوان، عفونت یا تومور ضعیف شده باشد.
- سرخوردگی پس از عمل جراحی: در این حالت سر خوردن مهره پس از جراحی ستون فقرات رخ می‌دهد
میزان شیوع سرخوردگی مهره
سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی) رایج ترین دلیل کمر درد نوجوانان است. علائم سرخوردگی مهره غالباً در دوران جهش رشد در نوجوانی شروع می‌شود. سرخوردگی فرسایشی در اکثر موارد پس از سن 40 سالگی نمود می‌یابد.
علائم و نشانه ها
بسیاری از بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزی هیچ علامتی ندارند و حتی متوجه ابتلا به این عارضه نیستند. اما پس از بروز علائم سرخوردگی مهره کمر، کمر درد رایج ترین علامت خواهد بود. این درد معمولاً در کمر پخش می‌شود.
سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی) می‌تواند با گرفتگی یا اسپاسم عضله‌های همسترینگ واقع در پشت کشاله ران نیز همراه باشد. گرفتگی این عضله‌ها باعث می‌شود تا بیمار گام های کوتاه تری بردارد و زانوها را اندکی هنگام راه رفتن خم کند. اگر مهره لغزیده به عصب فشار بیاورد، درد در قسمت پایین پا تا کف پا منتشر می‌شود، و پا گاهی گزگز می‌کند و یا کرخت و بی‌حس می‌شود.
درجه‌بندی سرخوردگی مهره
متخصص رادیولوژی میزان لغزش مهره را بر مبنای تصویر پرتونگاری (اشعه ایکس) تشخیص می‌دهد. سرخوردگی مهره 4 درجه دارد:
- درجه 1: سرخوردگی زیر 25 درصد
- درجه 2: سرخوردگی بین 26 تا 50 درصد
- درجه 3: سرخوردگی بین 51 تا 75 درصد
- درجه 4: سرخوردگی بین 76 تا 100 درصد
سرخوردگی درجه 1 و 2 معمولاً نیاز به درمان جراحی ندارد و با دارو درمان می‌شود. اما جراحی سرخوردگی درجه 3 و 4 در صورت استمرار و دردناک بودن عارضه ضرورت می‌یابد.
تشخیص
لغزش مهره در تصویر پرتونگاری (اشعه ایکس) کمر مشخص می‌شود. انجام سی.تی. اسکن (مقطع‌نگاری رایانه‌ای) یا ام آر آی ستون فقرات با دستگاه MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)، با قابلیت تولید تصاویری با جزییات بیشتر، گاهی جهت بررسی دقیق‌تر استخوان‌ها و عصب‌های درگیر ضرورت می‌یابد.
راه ها و روش های درمان
سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی) با در نظر گرفتن عامل های متعددی چون سن، میزان سرخوردگی، شدت علائم و شرایط جسمی بیمار درمان می‌شود. درمان در اکثر موارد محافظه‌کارانه و شامل استراحت، دارو و نرمش و تمرین‌های مخصوص است. انجام عمل جراحی بسته دیسک کمر و باز در موارد شدیدتر سرخوردگی مهره ضرورت می‌یابد.
بریس یا کمربند طبی
حفظ حالت اندامی صحیح و نگه داشتن ستون فقرات در حالت و راستای مناسب مهم‌ترین نکته‌هایی هستند که بیمار مبتلا به این عارضه باید آنها را رعایت کند. کمر (قوس کمری) بخش اعظم وزن بدن را تحمل می‌کند، بنابراین نظم و هم‌راستا بودن این قسمت از بدن از لغزش مهره و آسیب دیدگی دیسک کمر و عصب های ستون فقرات جلوگیری می‌کند. ممکن است لازم باشد تا بیمار تغییراتی را در عادت‌های خواب، نحوه ایستادن و نشستن ایجاد کند، و روش صحیح بلند کردن اشیاء و خم شدن را بیاموزد. بستن کمربند طبی یا بریس نیز در طول دوره کوتاه تقویت عضلات کمر و شکم مفید است، چون گرفتگی عضلانی و درد را کاهش می‌دهد و ضمناً با ثابت نگه داشتن ستون فقرات فرایند التیام را شتاب می‌بخشد. پزشک گاهی بیمار را جهت تهیه بریس سفارشی و مخصوص به خود به ارتوتیست معرفی می‌کند.
فیزیوتراپی
هدف فیزیوتراپی این است که بیمار بتواند تا حد امکان مانند گذشته به فعالیت‌های خود ادامه دهد. نرمش و انجام حرکت‌های اصلاحی درد را تسکین داده و دوره درمان را کوتاه‌تر می‌سازد. متخصص فیزیوتراپی روش صحیح بلند کردن اشیاء و راه رفتن را آموزش می‌دهد و به تقویت عضله‌های شکم و کمر بیمار کمک می‌کند، همچنین از بیمار می‌خواهد تا انعطاف‌پذیری پاها و ستون فقرات را افزایش دهد.
ماساژ
هدف این روش برطرف کردن گرفتگی و کشیدگی مزمن عضلانی است که احتمالاً در اثر سازگار شدن بدن با حالت جدید مهره سرخورده ایجاد می‌شود. متخصص ماساژ درمانی فشار مستقیم را برای از بین بردن فشار و کشش بافت‌های نرم کمر، رباط‌ها، تاندون‌ها، عضله‌ها، اعمال می‌کند.
سرما و یا گرما درمانی
متخصص فیزیوتراپی به تناوب از درمان با سرما و گرما استفاده می‌کند تا خون بیشتری در ناحیه آسیب دیده جریان یابد، چرا که با افزایش جریان خون مواد مغذی و اکسیژن بیشتری به آن ناحیه می‌رسد.
سرما درمانی، یا کرایوتراپی، با آهسته ساختن گردش خون به کاهش درد، التهاب و گرفتگی عضلانی کمک می‌کند، بنابراین قرار دادن کمپرس یخ بر روی ناحیه مورد نظر یا حتی ماساژ با یخ می‌تواند مفید باشد. دیگر روش انجام کرایوتراپی استفاده از اسپری فلوئورومتان است که بافت‌ها را سرد می‌کند. متخصص پس از سرما درمانی روی کشش عضله‌های آسیب دیده کار می‌کند.
استفاده از گرما به کاهش گرفتگی عضلات کمر کمک می‌کند. استفاده از یخ نیز به کاهش التهاب در طول دوره تشدید علائم کمک می‌کند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
دستگاهTENS عضله‌ها را با استفاده از شدت‌های متغیر (و در عین حال ایمن) جریان برق تحریک می‌کند. TENS در کاهش گرفتگی عضلانی و افزایش تولید اندورفین، مسکن طبیعی بدن، مؤثر است. دستگاه مورد استفاده در مراکز فیزیوتراپی نسبتاً بزرگ است، بااین حال دستگاه‌هایی در اندازه کوچک‌تر برای مصرف خانگی نیز تولید شده است. دستگاه TENS، صرف نظر از کوچک یا بزرگ بودنش، یکی از روش‌های درمانی کارآمد به شمار می‌رود.
اولتراسوند
اولتراسوند به دلیل افزایش دادن گردش خون به کاهش گرفتگی یا اسپاسم عضلانی، تورم، سفتی و درد کمک می‌کند. در اولتراسوند، امواج صوتی در عمق بافت‌های عضلانی نفوذ می‌کند و گرمای ملایمی را پدید می‌آورد
دارو
مسکن، داروی غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) و استروئید و همچنین شل کننده‌های عضلانی در صورت گرفتگی و اسپاسم عضلات معمولاً برای بیمار مبتلا به سرخوردگی (اسپوندیلولیستزی) تجویز می‌شود.
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ناپروکسین (الیو، ناپروزین) و ایبوپروفن (مورتین، ناپرین، ادویل) برای کاهش التهاب و تسکین درد مصرف می‌شود.
مسکن‌ها یا ضد دردهایی مانند استامینوفن (تایلنول) اگرچه درد را آرام می‌کنند، اما اثر ضدالتهابی NSAIDs را ندارند. استفاده طولانی مدت از مسکن‌هاو NSAIDs زخم معده و بروز مشکلات کلیوی و کبدی را به دنبال خواهد داشت.
استروئیدها نیز برای کاهش ورم و التهاب اعصاب تجویز می‌شوند. استروئید را می‌توان به صورت خوراکی و با کاهش تدریجی میزان دارو در یک دوره 5 روزه مصرف کرد. مزیت این دارو این است که درد را ظرف 24 ساعت تسکین می‌دهد.
تزریق استروئید در فضای اپیدورال
در این عمل با حداقل میزان تهاجم ترکیبی از کورتیکواستروئید و عامل بی‌حس کننده مسکن به منظور کاهش ورم و التهاب عصب‌ها درون فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق می‌شود. درد حدود 50 درصد از بیماران پس از تزریق اپیدورال کمر تسکین می‌یابد، که البته این اثر موقتی است. در صورت مؤثر بودن این روش، می‌توان سالانه 3 بار این تزریق را انجام داد.
تزریق در مفصل فاست
در این عمل با حداقل میزان تهاجم ترکیبی از کورتیکواستروئید و عامل بی‌حس کننده مسکن درون مفصل فاست دردناک، درون کپسول مفصل یا در بافت پیرامون کپسول مفصل، تزریق می‌شود.
رادیوفرکانس
پزشک در صورت درد مزمن مفصل فاست بهره‌گیری از ریزوتومی رادیوفرکانس، موسوم به ابلیشن فاست، را پیشنهاد می‌کند. در ریزوتومی رادیوفرکانس از انرژی امواج رادیویی برای ناتوان‌سازی عصب در انتقال درد استفاده می‌شود. انجام این روش تسکین درد 9 ماهه تا 3 ساله‌ای را به ارمغان می‌آورد، البته میزان ماندگاری اثر آن معمولاً یک سال است. از آنجایی که ریزوتومی رادیوفرکانس یکی از تکنیک‌های مدیریت درد است، تنها باید توسط پزشک متخصص و آموزش دیده در این زمینه انجام شود.
ریزوتومی رادیوفرکانس به تنهایی نمی‌تواند راه‌حل درمان درد مزمن فاست باشد. پزشک احتمالاً در طول دوره تسکین درد از بیمار می‌خواهد تا به مراکز فیزیوتراپی مراجعه کند و در آنجا مکانیک بدن و حالت اندامی صحیح را آموزش ببیند و همچنین عضله‌های ستون فقرات را تقویت کند. به این ترتیب بیمار، خود می‌تواند درد را با درپیش گرفتن عادت‌های سالم در زندگی مدیریت کند.
درمان های مکمل
برخی بیماران تمایل دارند تا روش‌های درمانی مانند طب سوزنی، طب فشاری، مکمل‌های غذایی و بایوفیدبک را امتحان کنند. سودمندی این روش‌ها برای درمان سرخوردگی مهره (اسپوندیلولیستزی) و اسپوندیلولیزی این است که نحوه کنترل مکانیسم‌های مدیریت درد را به بیمار آموزش می‌دهد و وضعیت سلامت عمومی وی را نیز بهبود می‌بخشد.
عمل جراحی
انجام جراحی در صورت لغزش مستمر مهره یا مقاوم بودن درد در برابر درمان‌های محافظه‌کارانه و مختل ساختن فعالیت‌های روزانه ضرورت می‌یابد. هدف اصلی جراحی بیمار مبتلا به سرخوردگی (اسپوندیلولیستزی)، کاهش درد ناشی از تحریک عصبی، پایدار ساختن ستون فقرات در محل لغزش مهره و افزایش توانایی عملکردی بیمار است.
عوارض
درد مداوم ناشی از سرخوردگی مهره به کاهش توانایی حرکتی و عدم فعالیت بیمار می‌انجامد. بی‌تحرکی نیز به نوبه خود افزایش وزن، کاهش تراکم استخوان و کاهش انعطاف‌پذیری و قدرت عضله‌های دیگر قسمت‌های بدن را به دنبال دارد. به علاوه چنانچه مهره لغزیده به ریشه عصب نخاعی فشار بیاورد، احتمال آسیب دیدگی دائمی عصب نیز وجود دارد.
نتایج
احتمال عود کردن درد به شدت سرخوردگی مهره بستگی دارد. چنانچه میزان سرخوردگی کم باشد و استخوان به هیچ عصبی فشار نیاورد، امکان دارد که بیمار دیگر هرگز کمر درد ناشی از لغزش مهره کمر را تجربه نکند.
درمان محافظه‌کارانه موارد خفیف سرخوردگی مهره در مجموع موفقیت‌آمیز و در حدود 80 درصد است. میزان موفقیت جراحی در برطرف کردن علائم بیماران مبتلا به سرخوردگی شدید نیز 85 تا 90 درصد است.
پیشگیری
اگرچه سرخوردگی مهره قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان با رعایت نکته‌های زیر احتمال بروز آن را کاهش داد:
- قوی نگه داشتن عضله‌های شکم، کمر و پشت بدن جهت حمایت و پایدارسازی کمر.
- انتخاب فعالیت‌ها و ورزش‌هایی، مانند شنا و دوچرخه‌سواری، که احتمال آسیب دیدن کمر در آنها پایین باشد.
- داشتن وزن مناسب، اضافه وزن فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کند.
- رعایت رژیم غذایی متعادل و سالم به منظور قوی نگه داشتن و رسیدن مواد مغذی کافی به استخوان‌ها.