علائم و درمان ضربه و ترومای مغز و جمجمه کودکان و نوزادان
ضرب دیدگی مغز یکی از شایعترین علل ناتوانی و مرگ در میان کودکان است. آسیب دیدگی سر میتواند خفیف باشد و خود را به صورت یک توده برجسته، کبودی پوست یا شکستگی سر نشان دهد یا آنکه در زمره ی آسیب‌های متوسط تا شدید قرار داشته باشد و با ضربه مغزی و شکستگی عمیق سر یا زخم باز و شکستگی استخوان‌های جمجمه خونریزی داخل مغزی یا آسیب دیدگی مغز همراه باشد. آسیب دیدگی مغزی یک عبارت کلی و گسترده است که میتواند انواع مختلفی از آسیب‌هایی که در پوست سر، جمجمه، مغز، عروق خونی و بافت‌های زیرین سر کودک رخ میدهد را توضیح دهد. از آسیب دیدگی سر تحت عنوان آسیب دیدگی و ضرب دیدگی مغز و آسیب تروماتیک مغز یاد میشود و این امر به وسعت ضربه مغزی بستگی دارد.
چه عواملی باعث بروز ضربه مغزی میشود؟
در کودکان عوامل متعددی باعث ضرب دیدگی مغز میشوند این نوع آسیب‌ها بیشتر به علت زمین خوردن، تصادف با موتورسیکلت (کودک یا در حال راندن موتور است، یا به عنوان مسافر سوار آن شده است یا به عنوان عابر پیاده آسیب دیده است) یا دعوا میان کودکان رخ می‌دهند. ریسک ضربه مغزی در میان نوزادان بیشتر است و در میان مردان دو برابر زنان است. تحقیقات نشان داده است که ضربه مغزی در فصول بهار و تابستان که کودک معمولاً بیشتر وقت خود را در خارج از منزل و انجام فعالیت‌های مانند دوچرخه سواری، اسکیت و مواردی از این قبیل می‌‌گذراند رخ میدهد. معمولا ضربه مغزی و آسیب دیدگی سر در ساعات اواخر روز و اوایل عصر و در تعطیلات آخر هفته رخ میدهد.
چه عواملی باعث کبودی سر و ضرب دیدگی مغز میشود؟
در مواردی که ضربه به طور مستقیم به سر وارد میشود یا آسیب دیدگی سر کودکان در دعوا یا ضرب دیدگی مغز در پی تصادف با موتورسیکلت ایجاد میشود معمولاً عروق خونی یا بافته داخلی مغز و آسیب می‌‌بینند. ایجاد کبودی و محل آسیب دیدگی به ضربه‌ای که به مغز وارد شده است بستگی دارد. هنگامی‌که مغز علت ضربه به سمت عقب پرتاب میشود و جمجمه در جهت مخالف ضربه می‌‌بیند باعث ایجاد کبودی میشود که به آن ایجاد کوفتگی در سمت مقابل می‌‌گویند. ضرب دیدگی مغز در جهت مخالف جمجمه باعث پارگی لایه داخلی، بافت‌ها و عروق خونی میشود که در نتیجه باعث بروز خونریزی داخلی، کبودی یا تورم و ادم مغزی خواهد شد.
علائم و نشانه‌های ضرب دیدگی سر شامل چه مواردی است؟
در بخش زیر به شایع ترین علائم حاصل از آسیب دیدگی مغز اشاره می‌کنیم اما به خاطر داشته باشید که هر یک از کودکان علائم متفاوتی را تجربه می‌کنند و شدت بروز علائم آسیب دیدگی سر بستگی دارد. علائم مربوط به آسیب دیدگی خفیف سر به شرح زیر می‌باشند:
- ضرب دیدگی خفیف سر
- تورم و برجسته شدن محل کبودی و آسیب دیدگی
- ایجاد برش و پارگی کوچک و عمقی در پوست سر
- ایجاد سردرد
- حساسیت به صدا و نور
- تحریک پذیری
- احساس گیجی
- احساس سرگیجه و سبکی سر
- بروز مشکلات مربوط به تعادل
- حالت تهوع
- مشکلات مربوط به حافظه و تمرکز
- تغییر در الگوی خواب
- تار شدن دید
- خشکی چشم
- زنگ زدن گوش‌ها
- تغییر در حس چشایی
- احساس خستگی یا لتارژی
- آسیب دیدگی متوسط تا شدید سر که به توجه و درمان فوری پزشکی نیاز دارد.
ممکن است بیمار علاوه بر علائم فوق با موارد زیر نیز مواجه شود:
- از دست دادن هوشیاری
- سردرد شدید و مقاوم و پایدار
- تهوع و استفراغ مکرر
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت مانند بروز مشکل در به خاطر آوردن وقایعی که باعث ایجاد مشکل فعلی شده است.
- بروز مشکل در تکلم
- بروز مشکل در راه رفتن
- احساس ضعف در یک طرف یا همه نقاط بدن
- تعریق بیش از حد
- رنگ پریدگی
- تشنج یا غش
- تغییرات رفتاری از قبیل عصبانیت
- خروج آب یا مایع روشن از گوش یا بینی
- بزرگتر شدن مردمک یک چشم نسبت به چشم دیگر
- بریدگی عمیق یا پارگی پوست جمجمه
- ایجاد زخم باز در سر
- ورود جسم خارجی به درون سر
- رفتن به کما (یک حالت از بی حسی که فرد نمی‌تواند بیدار شود، عکس العمل و بسیار ضعیف است، توانایی انجام فعالیت‌های ارادی را ندارد و به محرک‌ها پاسخ نمی‌دهد)
- وضعیت نباتی (یک حالت از آسیب دیدگی مغزی است که فرد توانایی فکر کردن و آگاهی از محیط اطرافش را از دست داده است اما برخی از عملکردهای بدن او از قبیل نفس کشیدن و گردش خون همچنان ادامه دارد)
- سندروم قفل شدگی (یک اختلال نورولوژیکی است که در این حالت فرد هوشیار است و میتواند فکر کند اما قادر به صحبت کردن یا حرکت دادن اعضای بدن خود نیست)
ضرب دیدگی مغز چگونه تشخیص داده میشود؟
به طور کلی نمی‌توان فورا پس از بروز ضرب دیدگی مغز وسعت مشکل ایجاد شده را به طور دقیق بیان کرد اما می‌توان به کمک ارزیابی جامع پزشکی و تست‌های تشخیصی به این فرایند تحقق بخشید. تایید آسیب دیدگی و ضربه مغزی از طریق انجام معاینات جسمانی و انجام آزمایشات تشخیصی صورت می‌گیرد. پزشک در حین معاینه به طور کامل و جامع سابقه پزشکی کودک را بررسی میکند و از والدین او در خصوص نحوه بروز آسیب دیدگی سوال می‌پرسد. ضرب دیدگی سر میتواند باعث بروز مشکلات نورولوژیکی شود و نیازمند درمان‌های بعدی است.
تست‌های تشخیصی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- آزمایشات خون
- عکسبرداری به کمک اشعه ایکس: یک تست تشخیصی است که در این روش از پرتوهای نامرئی الکترومغناطیسی برای تولید تصاویری از بافت‌های داخلی بدن، استخوان‌ها و سایر اعضای بدن استفاده میشود.
- اسکن ام آر آی: اسکن ام آر آی یک روش تشخیصی است که در این روش از امواج با قدرت مغناطیسی و فرکانس رادیویی برای عکسبرداری استفاده میشود و تصاویر تهیه شده به مانیتور ارسال میشوند تا با وضوح و دقت بسیار بالا اعضا و ساختارهای داخلی بدن را نشان دهند.
- سی تی اسکن: سی تی اسکن یک روش تشخیصی است که در این روش از اشعه ایکس و فناوری کامپیوتری برای تهیه تصاویر افقی و عمودی از اعضای مختلف بدن استفاده میشود. سی تی اسکن میتواند به وضوح تصاویر دقیقی را از هر یک از اعضای بدن از قبیل استخوان‌ها، عضلات، چربی و سایر اعضای بدن تهیه کند. تصاویر به دست آمده از این روش در مقایسه با تصاویر حاصل از عکسبرداری با اشعه ایکس و دقت بالاتری دارند.
- الکتروسفالوگرام (EEG): یک روش تشخیصی است که پزشک الکترودهای متعددی را روی سطح پوست قرار میدهد و به این وسیله فعالیت الکتریکی مغز را ثبت میکند.
چه روش‌هایی برای درمان ضربه مغزی وجود دارد؟
انتخاب روش درمان آسیب دیدگی و ضربه مغزی توسط پزشک کودکان و بر اساس موارد زیر انجام میشود:
- سن کودک، سطح سلامت عمومی و سابقه پزشکی او
- وسعت آسیب دیدگی مغز
- نوع ضربه مغزی
- تحمل برخی داروها و روش‌های درمانی توسط کودک
- انتظارات پزشک در خصوص ضرب دیدگی سر
- عقاید و نظرات والدین
پزشک بر اساس شدت آسیب دیدگی سر روش‌های درمانی زیر را پیشنهاد میکند:
- استفاده از کمپرس یخ
- استراحت کردن
- استفاده از داروی آنتی بیوتیک موضعی یا بانداژ موضعی
- تحت نظر بودن
- بخیه زدن سر
- بستری شدن در بیمارستان و تحت نظر بودن کودک
- بیهوشی خفیف یا کمک به تنفس در مواردی که بیمار به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز دارد.
- انجام تست‌های تشخیصی
- انجام عمل جراحی
روش‌هایی که برای درمان ضربه مغزی وجود دارد در افراد مختلف بر اساس وسعت آسیب دیدگی و وجود سایر انواع آسیب دیدگی‌ها متفاوت است. اگر فرزند شما دچار ضرب دیدگی سر شده است باید تحت نظر قرار بگیرد تا افزایش فشار درون جمجمه و اندازه گیری شود. ضربه به سر میتواند باعث تورم مغز شود اما از آنجایی که بافت مغز توسط جمجمه پوشیده شده است فضای بسیار کمی برای تورم مغز وجود دارد که این باعث میشود فشار درون جمجمه افزایش یابد و در نهایت باعث آسیب دیدگی مغز شود.
چه تمهیداتی برای کودکی که دچار ضربه مغزی شده است در نظر گرفته میشود؟
مهمترین مسئله این است که یک محیط ایمن برای بازی کودک در نظر گرفته شود تا از ضرب دیدگی مجدد منظور جلوگیری گردد. بستن کمربند ایمنی در ماشین و استفاده از کلاه مخصوص دوچرخه سواری، اسکی کردن در پیست اسکی و مواردی از این قبیل میتواند از سر کودک در برابر آسیب دیدگی‌های شدید محافظت نماید. کودکانی که دچار ضربه شدید مغزی شده‌اند بر اساس قسمتی از مغز آسیب دیده ممکن است عملکرد بخشی از عضله، توان تکلم، بینایی، شنوایی یا چشایی خود را از دست بدهند همچنین احتمال بروز تغییرات بلند مدت در شخصیت و رفتار نیز وجود دارد. این کودکان به مراقبت‌ها و درمان پزشکی و توانبخشی از قبیل فیزیوتراپی و کاردرمانی و گفتار درمانی نیاز دارند. طول مدت دوران بهبود به نوع آسیب دیدگی مغز و سایر مشکلاتی که پزشک در هنگام معاینه کودک با آن مواجه میشود بستگی دارد. باید به خاطر داشته باشید که تمرکز بر افزایش توانایی‌های کودک در منزل و جامعه اهمیت بسیار زیادی دارد. حمایت از کودک باعث میشود که روحیه استقلال و اعتماد به نفس در او تقویت گردد.