هیدروسفالی به معنای آب در مغز است. اصطلاح هیدروسفالی از دو کلمه یونانی مشتق شده است: “هیدرو” به معنی آب ، و “سفالوس” که به سر گفته می شود . هر فردی در درون مغز و یا ستون فقرات خود دارای مایع مغزی نخاعی می باشد که به آرامی در حال گردش است تا مواد غذایی را به این اندام ها رسانده و مواد زاید را از مغز و نخاع دور کند.
اگر این جریان مسدود گردد، کیسه ای که حاوی این مایع مغزی نخاعی می باشد ممکن است بیش از حد بزرگ شده و فشاری را به سر وارد کند که منجر به ایجاد وضعیتی به نام هیدروسفالی گردد. در اطراف مغز بالشتک هایی قرار دارند که نقش سپر محافظ مغز را ایفا می کنند و به آنها بطن مغزی گفته می شود و مایع مغزی درون این بطن های مغزی قرار دارد.
تخمین تعداد افرادی که به هیدروسفالی مبتلا می شوند یا در حال حاضر با آن زندگی می کنند ، دشوار است . به این دلیل که این بیماری در کودکان و بزرگسالان رخ می دهد ، و یا می تواند بعدا در زندگی ایجاد شود.
هیدروسفالی ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. در بعضی موارد، هیدروسفالی قبل از تولد نوزاد آغاز می شود و می تواند بر اثر عفونت های خاص در دوران بارداری مانند سرخچه ، اختلال ژنتیکی و یا نقص مادرزادی که در آن ستون فقرات بسته نشده باشد به وجود آید. این بیماری در کودکان تازه متولد شده نیز می تواند به علت خونریزی مغزی حین یا بعد از زایمان ، آسیب های حین و قبل و بعد از زایمان و یا عفونت و تومورهای سیستم عصبی مرکزی باشد.
از علائم این بیماری در نوزادان و کودکان می توان به تغییر ساختار صورت و بزرگ شدن حجم سر ، خواب بیش از حد ، تشنج و استفراغ ، میل کم به غذا ، تغییر خلق و خو و تاخیر در رشد اشاره کرد. به یاد داشته باشید که علائم در افراد مختلف متفاوت است. اگر هیدروسفالی پیشرفت کند و طولانی مدت داشته باشد ، برخی از کودکان می توانند در نقاط عطف رشد یا یادگیری در مدرسه دچار ضعف شوند.
بیماری هیدروسفالی در بزرگسالان بیشتر در نتیجه انسداد مسیر گردش مایع مغزی نخاعی ایجاد می‌شود. از جمله عواملی که ریسک هیدروسفالی در بزرگسالان را افزایش می‌دهند شامل عفونت در مغز مانند مننژیت ، صدمه به سر، خونریزی از رگ‌های مغزی و جراحی‌های مغزی می باشد.
علائم هیدروسفالی با توجه به سن ، پیشرفت بیماری و میزان تحمل فرد در این بیماری متفاوت است. به عنوان مثال ، توانایی شیرخوار در جبران افزایش فشار CSF و بزرگ شدن بطن ها با افراد بالغ متفاوت است. از علائم هیدروسفالی در بزرگسالان به موارد زیر می توان اشاره کرد :
هیدروسفالی از طریق ارزیابی بالینی عصبی و با استفاده از تکنیک های تصویربرداری از جمجمه مانند سونوگرافی ، CT ، MR اسکن و یا سایر تکنیک ها تشخیص داده می شود. پزشک ابزار تشخیصی مناسب را بر اساس سن فرد و وجود ناهنجاری های شناخته شده یا مشکوک مغز یا نخاع انتخاب می کند.
اگر هیدروسفالی درمان نگردد، منجر به آسیب دیدگی مغزی و حتی مرگ خواهد شد. اگر بیماری در مراحل ابتدایی باشد می توان به درمان های دارویی که در واقع به نوعی کاهنده مایع مغزی – نخاعی هستند امیدوار بود اما در صورت پیشرفت بیماری باید از جراحی برای رفع عامل بیماری استفاده کرد. یعنی مثلا اگر عامل انسداد تومور است با جراحی می توان آن را برداشت یا با شیوه های مختلف محل انسداد را باز کرد. از این رو جراح مغز و اعصاب به منظور درمان این بیماری ممکن است از روش شنت یا شانت استفاده نموده تا با منحرف نمودن این جریان از مغز، فشار وارده را کاهش دهد.
شنت یا شانت لوله نازک و انعطاف پذیری است که یک دریچه داشته و برای تخلیه مایع اضافی از مغز مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از این روش، مایع مغزی نخاعی به حفره بدنی که حفره صفاقی نام دارد (این ناحیه اطراف اعضای بطنی قرار گرفته)، هدایت می گردد. معمولا شانت به راحتی خراب نمی گردد. اما اگر مسدود گردد، باعث پدید آمدن علائمی در فرد می شود که مشابه همان علائم اولیه ایست که حکایت از ازدیاد غیر عادی مایع مغزی در وی داشته است.
عملکرد عصبی شما بعد از جراحی ارزیابی خواهد شد. از آنجا که هیدروسفالی یک وضعیت مداوم است ، پیگیری طولانی مدت توسط پزشک لازم است. آزمایشات تشخیصی شامل CT ، MRI اسکن و اشعه X در تعیین صحت عملکرد درمان مفید هستند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر بعد از عمل با پزشک خود تماس بگیرید :
